I.Dünya savaşının ardından Amerika Birleşik Devletleri süper güç haline gelmişti. Amerika artık Avupa’nın en büyük alacaklısıydı. Bunun yanında dünyaya en çok kredi veren ülke ünvanını kazanmıştı. Amerika’nın herkesten alacağı vardı ve Avrupa’dan alacaklı olduğu savaş tazminatlarını altın olarak istiyordu. 

Kapitalizm çok popüler bir hale gelmişti. Hisse senetleri sürekli artıyordu. Ekonomi müthiş bir ivme ile büyüyordu. Ford otomobil sektöründe devrim yaptı, seri otomobil üretimine geçti ve işçi ücretlerinde ciddi bir artış oldu. İşçi sınıfı artık paralıydı, tatile çıkıyordu, gayrimenkul alıyordu. Özellikle Florida gibi güneydeki bölgelerin geleceğin turizm cenneti olacağına inanılıyordu ve büyük bir hızla gayrimenkul alımı başladı. Bu talep de gayrimenkul fiyatlarının ciddi oranda şişirilmesine olanak sağladı. Bölgedeki tarlalar bile servet değerinde fiyatlara satılıyordu. Şirketler büyüdükçe büyüyor bankalar çoğalıyordu.

İşler umulduğu gibi olmadı bir şeyler ters gitmeye başlamıştı. İnsanlar servet ödeyerek satın aldıkları evleri daha sonraları değerinin çok altında fiyata bile satamadılar. Gayrimenkulden kaçan insanlar borsaya yöneldi. Hisse senetlerine yoğun bir talep oldu bu talep hissenin aşırı yükselmesine sebep oldu ve en sonunda 24 Ekim 1929 günü New York borsası  %12,8 düştü O gün; 1929 yılı fiyatlarıyla 4.2 milyar dolar yok oldu. Binlerce banka ve şirket battı. 

• O dönem ABD’nin başında Herbet C. Hoover bulunuyordu. Hoover yönetiminin ekonomik alandaki tecrübesizliği büyük buhranın oluşumunu hazırlayan etkenlerden biriydi.
• Hoover yönetimi liberal ekonomiyi savundu ve bunun sonucu olarak devlet ekonomiye ve şirketlere müdahale etmeyecek dedi. Bankaların rezervlerini, kredi oranlarını, sermaye bileşenlerini denetleyen bir kurum yoktu. Bu nedenle bankalar özgürce kurulup kredi dağıttılar. Fakat dağıtılan kredileri geri alamadılar.
• Amerika’daki 200 büyük şirket tüm ülke ekonomisinin %50’sine sahipti. Bu o kadar riskli bir durumdu ki bu şirketlerin birinin iflası ülkede kriz oluşturabilirdi.
• Amerika savaş tazminatı alacaklarını altın olarak almakta ısrar ediyordu ve altına bağlı olmayan para basımını kabul etmiyordu. Fakat dünyadaki altın stoğu yetersizdi ve var olan stoğu da zaten Amerika yönetiyordu. Bu nedenle Almanya, İngiltere gibi ülkeler borçlarını ödeyemediler. Piyasada reel para dönmüyordu kağıt üzerinde uçuşan paralar krediler gerçekte yoktu.
• Amerika tüm dünyaya kredi dağıtıyordu. Umarsızca dağıttığı bu kredileri geri toplayamadı.
• Borsanın çöküşü binlerce bankanın ve şirketin batmasına yol açtı. İnsanlar bankadaki paralarını geri alamadılar. O günün parasıyla 4,2 milyar dolar ortadan yok oldu. Bu durum insanların güvenini sarstı ve insanları minimum tüketime zorladı. Piyasada para dönmeyince buhran dönemi başladı ve kısa zaman içerisinde tüm dünyaya yayıldı. Amerikan bunalımı artık dünya ekonomik bunalımıydı.

Büyük buhran en çok Amerika’yı ve Amerika’ya borcu olan ülkeleri etkiledi. Amerika, İngiltere ve Almanya buhran döneminin baş ülkeleriydi. Almanya’da işsizlik 6 milyonu buldu. İngiltere de ise ihracat ve sanayi sektörü derin yaralar aldı. Zaten krizde olan Latin Amerika ülkeleri çıkardıkları hammaddeleri ihraç edemediler. Stoklayabilirlerdi fakat bunun için de Amerika’dan kredi almak zorundalardı. Amerika da kredileri kesince ekonomik çöküşe gittiler. Ülkeler bu durumdan daha az etkilenmek için gümrük vergilerini artırdılar. Yerli üretimin yine ülke çapında kullanılmasını teşvik ettiler ve yerli üretimi artırmanın yollarını bulmaya çalıştılar. Bu kendi içine yönelme hareketi dünyadaki ticaret hacminin küçülmesine yol açtı. Büyük buhrandan önce en fazla %7 düşmüş olan dünya ticaret hacmi büyük bunalım döneminde %65 düştü. 50 milyon insan işsiz kaldı, dünya çapındaki toplam üretim %40’ın üzerinde düştü. Amerikan halkı büyük buhranın faturasını Hoover’a kestiler ve ekonominin en dibe vurduğu yılda, 1933 yılında Roosevelt başa geldi.

Büyük umutlarla başa gelen Roosevelt büyük yetkilere de sahipti.  İlk defa devlet ekonomiye direkt olarak müdahale edecekti. Roosevelt ekonomik devrim gerçekleştirmek üzere gelmişti. Ekonomik programı hazırdı. New Deal adı verdiği ekonomik programını hayata geçirmeye başladı.

Roosevelt işe bankalardan başladı. İlk defa Merkez Bankası kuruldu ve mevduatlar devlet güvencesi altına alındı. 500’e yakın yeni düzenleme yapıldı ve bankacılık sektörünün kontrol altına alınması sağlandı. Çalışma saatleri azaltıldı bu şekilde işsizlik sorunu çözülmeye çalışıldı. Tarımda da birçok reform yapıldı fakat bu reformlar kısmen kendi arasında çelişiyordu. Üretici hem daha fazla üretmeye hem de üretmemeye teşvik ediliyordu. Ardı ardına gelen reformlar da krizi bir anda çözmedi. Kriz 1939 yılına kadar sürdü.

Roosevelt’in bu reformlarının ne kadar faydalı olduğu günümüzde halen tartışılmaktadır. 

Türkiye

Büyük buhran tüm dünya ülkeleri gibi Türkiye’yi de etkiledi. Türkiye'nin dış ticareti genellikle tarım ürünleri ve hammadde ihracına ve sanayi maddeleri ithalatına bağlıydı. Tarımsal ürün fiyatlarında yaşanan büyük düşüşler, Türkiye'nin dış ticaret hacmini daralttı. İflaslar başladı. Ticari şirketler, sanayiciler, üretimi arttırmak üzere kredi almış çiftçiler borçlarını ödeyemediler. Özellikle ticaretin önemli olduğu İstanbul, İzmir gibi liman şehirlerinde işsizlik hat safhaya çıktı.

Almanya

Ekonomik kriz dönemini fırsata dönüştüren Nazi Partisi, Hitler liderliğinde başa geldi ve dünya tarihi değişmeye başladı. Hitler ekonomik bunalımın faturasını Yahudilere kesti. Hitler’e göre işsizliğin sebebi ırkçılık yapan Yahudilerdi. Kendilerini çok kolluyorlar, Almanlara iş sahası sağlamıyorlar yanlarında barındırmıyorlardı. Bunu koz olarak kullanan Hitler, Yahudi soykırımını gerçekleştirdi. Bununla da kalmayan Hitler savaş sonrası kurallarını bozdu, silah üretmeye başladı. 1939 yılında Polonya’yı işgal ederek II. Dünya savaşını başlattı.

Altın Standartı

Büyük buhran dünya ekonomisini zorlayan altın standartının yıkılmasına olanak sağladı. Evrensel altın standardı yıkıldı ve onun yerine birbirinden ilgisiz üç para bloğu oluşturuldu.

1. Kambiyo kontrolü uygulayan blok
2. Altın bloğu
3. Sterlin bloğu

Tarih boyunca ceremesini halka çektirmiş, derin bunalımlar yaşatmış ekonomik krizler için "Tüm Dünyayı Derinden Etkilemiş En Büyük Ekonomik Krizler" adlı galerimizi ziyaret edebilirsiniz.