-
Referandum ve Tarihi Süreci
Bu demokrasi uygulamasının Eski Roma’da yaşayan imtiyazsız yani sıradan halka verilen plebs isminden geldiği bilinmektedir. Plebs meclislerinin aldığı karar manasına gelen Latince Plebiscitum sözünden gelmektedir. Referandum kelimesi ise Latince “Referre” kelimesinden türemiştir. Demokrasinin geçmişi antik çağlara dayanmaktadır. Yurttaşlık haklarına sahip olan bazı topluluklar yani sıradan halk, yönetimle alakalı kararları düzenlemek için toplanırlardı. Şuanda dünyanın birçok ülkesinde İsviçre kantonları ve bazı Amerika bölgelerinde heyetler belirlenip bu heyetler yöneticileri denetleyip istek ve önerilerini belirtmektedir.
Fransız İhtilali Demokrasinin bir anda uygulanması hem yönetim hem de iktidarı zedeleyebileceğinden dolayı temsili demokrasi dediğimiz sistem uygulanmaya başlandı. Amaç doğrudan demokrasi olduğu için, bu amaca ulaşmak için yavaş adımlarla ilerlediler. Doğrudan demokrasiye yaklaşmak amacıyla yarı demokrasi dediğimiz sistem geliştirildi. Yarı demokrasi sisteminin uygulamalarından bir tanesi referandumdu. Referandum ile amaçlanan; halkın sadece temsilci seçmek değil gerektiği zaman yasama yetkisi ve anayasa oluşturmak için oy kullanabilmesidir. Meclisin hazırladığı anayasa ve kanun değişikliği yürürlüğe girmeden önce seçmenlere yani halka sunulur. Halk isteklerine yönelik hazırladıkları arzuhal ile alınan karar için yeterince imza toplarsa eğer, yasa veya kanunun onayı veya reddi için halk oylamasına gidilir. Kabul oyları fazla gelirse yasa referandum ile tasdiklenir. Karşı oyların fazla geldiği durumlarda ise yasa veya kanun yürürlükten kaldırılır. 1789 Fransız ihtilali ile Fransa’da uygulanmış olan bu sistem bazı Amerikan eyaletlerinin anayasalarında bulunmaktadır. Siyasi olarak bu uygulamaya halk vetosu veya halkın tasdiki denilmektedir. Bazı olası durumlarda ise Alman Weimar Anayasasında bulunan; devlet yönetimi yani başkanı, kendi isteğiyle herhangi bir yasayı onaylamadan evvel halkın reyine (oyuna) sunabilir. Tarihte sadece 1946 Fransız anayasası seçmen tarafından kabul edilmedi, fakat ikinci referandumda yasa kabul edildi. Fransa, İsviçre ve Türkiye gibi ülkelerde, anayasaların onayı bu şekilde gerçekleştirilir.
-
Referandum ve Türkiye
Kenan Evren Darbe Metnini Okurken Türkiye’de ilk referandum uygulaması 21 Mayıs 1960 askeri darbesinin ardından meclis tarafından çıkarılan 1961 anayasası için yapıldı. 9 Temmuz 1960’da yapılan referandumda yüzde 62’lik evet oyuyla anayasa yürürlüğe girdi. Türkiye’de toplamda beş kez referanduma gidildi ve dört tanesinden evet oyu bir tanesinden de hayır oyu çıktı. İkinci referandum ise 12 Eylül 1982 askeri darbesinin ardından 7 Kasım 1982’ de danışma meclisinin hazırladığı anayasa 91.37 evet oyu alarak yürürlüğe girdi. 1982 referandumun ardından Kenan evren cumhurbaşkanı seçildi. Bilindiği üzere Kenan Evren askeri darbenin lideriydi. Üçüncü referandum ise 1982 Anayasa’sının siyasi parti liderleri ve yöneticileri için 10 yıl süren siyasi yasakların kaldırılması amacıyla 6 Eylül 1987’de yapıldı. Sonuç olarak yasakların sadece bir kısmı kaldırılabildi. Referandum oylamasında 50.1 evet, 49.9 hayır oyu çıktı. Dördüncü referandum ise 25 Eylül 1988’de yerel seçimlerin bir sene erken yapılıp yapılmaması adına gerçekleştirildi. Oylamada 65 hayır, 35 evet oyu çıkmasıyla, seçimlerin bir yıl erkene alınması onaylanmadı. Beşinci referandum ise 21 Ekim 2007’de cumhurbaşkanının halk tarafından seçilip seçilmemesi hususunda oylama yapıldı. Yapılan oylamada halkın yüzde 69 evet yüzde 31’de hayır oyu kullandı. Oylamanın sonucunda cumhurbaşkanlığının halk tarafından seçilmesi yasası yürürlüğe girmiştir.
Referandum
Bir ülkede yöneten kesimin yani hükümetin ülke hakkında aldığı önemli kararlarda halkın kararının oylamaya sunulmasıdır.
Referandum’da, hükümet karar aldıktan sonra, ülke genelinde oylama yapılır ve halkın düşüncesi alınır. Halkın gerçek anlamda yönetime katıldığı ve söz sahip olduğu referandum, demokrasinin en büyük kanıtıdır. Halkın yönetime doğrudan katıldığı referandum, birçok ülkede farklı şekillerde yapılmaktadır. Genellikle kanun değişikliği ve anayasal konularda referandum uygulanır. Plebisit dediğimiz uygulama bazı ülkelerde (İsviçre), referandumla eş değer tutulur. Oysa referandum, Plebisit’den daha güvenilir ve daha geniş kapsamlıdır. Referandum, konun yasama organı tarafından belirlenip, kabul edilmesinden sonra halka sunulurken, plebsit ise bir konu veya kişi hakkında direkt olarak halka fikrinin sorulmasıdır. Dünya ülkelerinin birçoğunda referandum uygulanmaktadır. Ama bir konun altını çizmek gerekiyor; referandum dikkatli, özenli ve planlı bir şekilde yapılmazsa, demokrasi ülke yönetime ve ülke çıkarlarına zarar verebilir. Çağdaşlık ve ilerleme gayreti zıt görüşlerin, çıkan kararlara verdikleri tepkilerle olanaksız hale gelebilir. Bu sebepledir ki ülkeler genellikle anaysa ve kanun değişikliklerine referandumla giderler.