Vahdettin'in Atatürk'e ettirdiği yemin

Mustafa Kemal'in SUltan Vahdettin'in huzurundaki yemini... Avni Paşa'nın hatıratında çok ilginç bilgilere rastlıyoruz. Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a gitmeden önce Sultan Vahdettin'in huzurunda ettiği yemin bunlardan biri...

Rusya'dayken sevgili Timofey iç burkan bir olay anlatmıştı. Çarlık döneminde insanlar okullarda günlük tutmaya özendirilir, hemen her ailede birileri mutlaka günlük tutarmış.

Ancak Stalin iktidarında bu günlükler milletin başına bela olmuş, zira evleri basan polis, önce günlüklerden ailenin siyasi tutumunu itiraz edemeyeceği kanıtlarla deşifre ediyormuş. Sonra gelsin mahkemeler, sürgünler, idamlar... Paniğe kapılan halk, günlükleri sobalarında yakarak kurtulmaya çalışırken, Petersburg'un üstünü koyu bir duman tabakası kaplamış.

Ben bunu Türkiye'de 1950'den önce çok az ciddi hatıratın yayınlanışına benzetiyorum. Yayınlananların çoğu da 1945 sonrasına rastlar. Demek ki, Tek Parti döneminin aynı zamanda hatıratlar üzerinde kurduğu bir diktatörlükten de söz edebiliriz. Kâzım Karabekir'inki gibi yakılan hatıratlar Rusya ile Türkiye arasındaki bağlantıyı kuvvetlendirmeye yarıyor sadece.

Yakın tarihin yeniden yazılacağı günler yaklaşırken (inşaallah), 90 yıldır korku duvarının arkasına saklanan hatıratlar birer ikişer arz-ı endam ediyor. Hafızamızın yırtıkları onarılıyor. Velhasıl, kendimizle yeniden konuşmaya başlıyoruz; kendimizle, yani tarihimizle...

Timaş Yayınları'ndan yeni çıkan "Vahdeddin'in Sırdaşı Avni Paşa Anlatıyor" adlı kitap bize I. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele'nin bilinmeyenlerini yetkin bir tanığın ağzından aktararak tarih mahkemesine yeni kanıtlar sunmakla kalmıyor, karanlığın alanını biraz daha daraltıyor. Kitabın değerini artıran özelliklerden biri, hem Paşa'nın hem de Vahdettin'in anlattıklarını ve sonunda da Padişah'ın yazdırmaya ve yazmaya başladığı tamamlanmamış bir hatıratını içermesi.





Mustafa Kemal'in Vahdettin'in huzurundaki yemini

Avni Paşa'nın hatıratında çok ilginç bilgilere rastlıyoruz. Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a gitmeden önce Vahdettin'in huzurunda ettiği yemin bunlardan biri.

Bir Mayıs günü Padişah askeri üniformasını giymiş olup ayakta durmaktadır. Sadrazam Damat Ferid ile Yaver Avni Paşa iki yanında, birer adım gerisindedirler. M. Kemal Paşa bu üçlünün karşısında askerî duruşuna dinî bir eda katarak ilerlemiş ve sağ elini Kur'an-ı Kerim'in üzerine basarak şu yemini etmişti:

"Bakanlar Kurulu'nca düzenlenip Padişah'ın iradesine sunulan 21 maddelik özel talimatta bana verilen yetkiler doğrultusunda Padişahımızın Anadolu illerindeki bütün mülki ve askeri memurlar üzerinde icrasına görevlendirildiğim denetleme ve soruşturmaları, Halife hazretlerinin yüksek rızası çerçevesinde iftihar kaynağım ve kölece övüncüm olan tam bir sadakatla elimden geldiği kadar yapacağıma vallahi billahi."

Kısaltıp sadeleştirdiğimiz yemin metni kitapta rastladığımız orijinal bilgilerden sadece biri. Dahası var elbette. İnkılap tarihlerinden beyni kireçlenmiş nesillere sarsıcı, şaşırtıcı gelecek bilgiler bunlar.





Mustafa Kemal, Vahdettin'i nasıl övmüş?

Genellikle Mustafa Kemal Paşa'nın komuta ettiği 7. Ordu'nun Filistin'de yenilmediği, başarıyla geri çekildiği anlatılır. Avni Paşa ise bu olayı farklı anlatıyor:

"Filistin bozgununu gayet veciz ve yalın sözlerle ifade eden ve değerlendiren M.Kemal Paşa'nın işbu telgrafına ilave edecek bir şey yoktur. Yalnız Şam'ın savunmasıyla görevlendirilen İsmet İnönü'nün bu defa da sorumluluklarını, görevini ve Şam'ı yüz üstü bırakıp kendi kararıyla Halep'e firar ve oradan İstanbul'a kaçtığını ve kendisinin (M.Kemal'in) Halep'te sahra muharebesi yapacak halde değilken, Halep'in meşhur 'sahra âlemi'nin birçoklarından geri kalmadığını ilave etseydi, bir askerî ve insanî fazilet göstermiş olurdu. (...) Ordu ve kolordularını düşmana teslim edip yalnız aziz canlarını kurtaran kahraman komutanlar elleri boş olarak Halep'e gelebilmişlerdi."

Avni Paşa daha sonra Mustafa Kemal Paşa'nın Filistin'e Padişah Yaveri üniformasıyla gelişine dair bir hatırasına yer veriyor. 7. Ordu Komutanı olarak Filistin'e gönderilen M.Kemal'in şerefine Şam civarında, Başmenzil karargâhında bir yemek verilmiştir. Mustafa Kemal, yemekteki konuşmasında Vahdettin'i övmüş ve yüksek hoşgörüsünden onur duyduğunu anlatmıştır. M.Kemal'e göre Vahdettin "feraset ve zekâ" sahibidir, olayları çok yerinde değerlendirmektedir ve tek taraflı barış yaparak ülkeyi savaştan çıkarmaya çalışmaktadır. Zaten kendisi de Padişah'ın bu hedefini gerçekleştirmek üzere buradadır.

İzmir'in işgalinden sonra protesto amacıyla istifa etmeye hazırlanan kabine üyelerini ziyarete giden M.Kemal Paşa'nın, "O halde benim Samsun'a gönderilmem ne olacak?" diye telaşlandığını ve onlara "Aman efendim, bence istifanız hiç uygun değildir. Aksine, ısrar ederek göreve devam etmek gerekir." dediği de Avni Paşa'nın iddiaları arasında.

Küçümsenip alay edilen Misak-ı Halife...

Avni Paşa'nın hatıratından öğrendiğimiz bir başka gerçek ise Misak-ı Milli yanında bir de Misak-ı Halife'nin varlığıdır. Misak-ı Milli İtilaf devletlerine karşı yayınladığımız hakkımız olan meşru topraklara dair asgari şarttır. Misak-ı Halife ise Osmanlı'nın bıraktığı geniş topraklar üzerindeki Hilafet'ten gelen manevî haklarıdır. Nitekim Damat Ferid Paşa'nın Paris Konferansı'nda dile getirmek istediği ama İtilaf devletlerince küçümsenip alay edilen talepler gerçekte Misak-ı Hilafet'le ilgiliydi.

İngilizler Misak-ı Halife'den hiç mi hiç hoşlanmamışlardı. Çünkü Hilafet'in gücünün tehlikeli bir şekilde kullanılması ihtimalini tehlikeli buluyorlardı. İngilizlerin Halife'yi Anadolu ile uzlaşmaya zorlarken Hilafet'in kaldırılmasını isteyişleri arasındaki çelişkiye dikkat çeken Avni Paşa'nın aşağıdaki ifadesi bence kitabın en çok tartışılacak paragrafı:

"... Hilâfet'in Türkiye'de kalması lüzum ve gereğine daha ziyade inandım. Yaptığım değerlendirmeden müteessir olanlar; "Paşa, Ankara'da ve Kuvâ-yı Milliye'de hiçbir fert yoktur ki, sizin şimdi söylediklerinizi düşünmüş olsun. Kuvâ-yı Milliye İstanbul'a gelecek İzmir, Edirne'yi almakla ve yalnız Misak-ı Milli'nin tahakkukunu görmekle yetinecektir. Millet de bunun için Mustafa Kemal'in heykelini dikecektir." dediler. Ben de cevaben; "Sizler Mustafa Kemal'in bir heykelinin dikileceğini söylüyorsunuz. Ben ise iki heykelinin yapılacağını zannediyorum. Şu fark ile ki; birini tunçtan; Milliciler Ankara'da yaparlar, diğerini de İngilizler altından Londra'da yapacak ve sırf bunun için Kuvâ-yı Milliye'nin harekâtına katlanacaktır zannediyorum." dedim."





Vahdettin Sevr'i imzalamıyor

Avni Paşa, Vahdettin'in belli bir İngiliz yanlısı siyasetinin bulunmadığını, vakit kazanmak için uğraştığını yazıyor. Sevr'i imzalamadığı gibi imzalamaya da asla niyetli olmadığını Padişah'ın şu sözleriyle dile getiriyor: "Bu antlaşmayı imza etmeyeceğim. Son söz benim ise yapacağımı bilirim. Bugünkü muameleler günü kurtarmak, vakit kazanmak içindir."

Ayrıca Vahdettin'in Sevr'i nasıl gördüğünü şu iki cümlesinden net olarak anlıyoruz: "Sevr Antlaşması musibetlerle dolu bir belgedir ("mecelle-i mesâib"). Fakat su üzerine yazılmış bir yazıdır ("nakş ber âb")."

Yani biraz sabredelim, bu yazı silinecektir. Nitekim Sevr'i bir süre sonra İngilizler bile ciddiye almadılar. Hem de kendileri zorla imzalattıkları halde.

Özellikle Vahdettin'in Avni Paşa'ya özeleştiri mahiyetinde yazdırdığı şu paragrafı çok anlamlı buldum:

"Üç hatamı itiraf ederim: 1) Saltanat makamını kabul etmemeliydim. 2) İhanetleri ortaya çıkan (Damat Ferid'inkiler başta olmak üzere) Mütareke hükümetlerine güvenmemeli ve geleceğimi onlara bağlamamalıydım. 3) Milletin (Mustafa) Kemal'e biat edemeyeceğine hükmetmemeliydim."

Haksız yere 150'likler listesine alındığını savunan Avni Paşa bize yazdıklarının ne hatırat, ne de tarih olup; sadece yaşayıp tanık olduğu olayları bir araya getiren gevşek bir metin, bir "mecmua" olduğu uyarısında bulunuyor ve asıl hedefinin sonraki nesillere hizmet olduğunun altını çiziyor.

Ne yazık ki, mevcut kanunlar dolayısıyla (...) işaretiyle yayınlanamayan kısımlar bu hizmeti yeterince yerine getirmesine mani olmuş görünüyor. Artık bu utancı daha fazla yaşamak istemiyoruz. Hatıratlar özgürce konuşabilsin. Ağızlarına takılan susturucular çıkartılsın. Jean Genet'nin dediği gibi tarihin bizi nasıl çarpık çurpuk insanlar haline getirmeye çalıştığı bu meşum üç noktalardan yeterince belli değil mi?

Avni Paşa kimdir?

1878 Batum doğumlu olan Ahmed Avni Paşa, Harb Okulu'ndan mezun oldu, 1897 Yunan Savaşı'na, ardından Balkan ve I. Dünya Savaşları'na katıldı. Vahdettin'in Başyaverliğine atandı, bir ara Bahriye Nazırlığı yaptı. Cumhuriyet'ten sonra 150'likler listesine alındı. Vefatına kadar Vahdettin'in yanında bulundu. Mezarı Lübnan'ın Cünye kasabasındadır (1934). Ailesi tarafından muhafaza edilen hatıratını, Osman Öndeş yayına hazırladı
buyur @Baycu

150'likler listesine alınıp yurttan kovulan,memleketin en buhranlı zamanlarında ülkeyi terkeden padişahın ölene kadar yanında kalan birisinden cumhuriyet yada Atatürk hakkında iyi bişeyler duymak garip olurdu tabi ,inandırıcı değil..Ha sen inanmak istersen inanırsın,ben yazıda kayda değer birşey göremedim..Hilafet makamının ne işe yaradığını da arapların Hicaz'da,Yemen'de,Suriye'de ingilizlerle bir olup türk askerlerine saldırmalarından biliyoruz..Arapları türlü vaatlerle kışkırtıp türk askerlerine saldırtan İngilizler, istanbulu,edirneyi,izmirin kurtarılmasından memnun olacak ve londra'ya Atatürkün heykelini dikecek öyle mi? Ben yazılan,uydurulan yada öğretilmiş tarihle konuşmuyorum, mantığım bu yazılanları kabul etmiyor..Başkent işgal altında,halife esaret altında,müslümanlan araplar türk askerini sırtından vurmuş ve bu şartlar altında hilafetten ve gücünden bahsetmesi avni paşanın aciziyetindendir..

cumhurbaşkanlarının arkasında her gittiği yere giden binbaşı rütbesinde bir yaver vardır. dikkat etmişşinizdir. atatürk vahdettin'in arkasındaki o yaverdi. koskoca osmanlı hükümdarının yaveri onun izni olmadan evine gidemezdi. atatürk'ü samsuna yollayan vahdettin'dir. milli mücadeleyi başlatan vahdettindir. diğerleri sadece atatürk ve vahdettin arasında geçen danışıklı dövüştür. arlarındaki sırları kimse bilemez. bunları aklınız almıyorsa bu sizin ilkokuldan beri beyninizin yıkanmasındandır. vahdettin tarihin kendisinden vatan haini olarak bahsedeceğini herkesten iyi biliyordu. hiç şüpheniz olmasın.

Kimin beyninin yıkandığı şu dediklerinden sonra şüpheli!! Avni paşanın yazdıklarına bakarsan orduyu filistinde bırakıp kaçan,ölüm korkusuyla kendini istanbula zar zor atan ''korkakla'', milli mücadeleyi başlatması için anadoluya gönderdiği kahraman atatürk aynı kişiler değil mi? Bu ne tezatlıktır kardeş, kendine referans olarak aldığın avni paşa atatürkü korkaklıkla suçluyor ve sen buna inanıyorsun,sonra da diyorsunki bu korkağı vahdettin milli mücadeleyi başlatsın diye anadoluya gönderiyor!!

@Baycu sen yazılanları anladığından eminmisin. özellikle misak-ı halife bölümünü dikkatli oku. şair diyorki misak-ı milli kolay olandı. kurda küçük kuzu değilde büyük kuzu verirsen kurt bu durumdan rahatsız olmaz bilakis mutlu olur diyor şair. ayrıca çelişki dediğin yerlerde ince ayrıntılar var ama onuda ben anlatmıyım biraz düşün. anlamazsan anlatırım.

Yazdıklarını çok iyi anladım,karşı olduğumu da usülünce belirttim..Çelişkileri de anlattım,daha bunun üzerine daha fazla eklenecek bişey yok..Halifelik makamı vahdettinle birlikte değersizleşmiştir,özellikle de araplar tarafından itibar edilmemiştir..İngiliz zırhlısına binip memleketi terk eden halifenin de,müslümanlar tarafından itibar edilmeyen halifelik makamının da savunulacak bir tarafını bulamadım ben..Bir cumhuriyet düşmanının da yazdıklarına itibar etmemi bekleme benden,kanıt olarak kabul etmem bunları..

Tabiii. O ki padişah "vaahidüddiiiiiiin" mutlaka en büyük vatanperverdir. Atatürk elbette ki yalan söylüyor. biz de salak olduğumuz için inanıyoruz. kusura bakmayın haşmetluuuuu zeki.

@Diana bu yazdıklarının hepsini ciddiye alıyorum. tam olarak böyle.

@adolf2 Kişisel yorumlardan yola çıkarak vahdettinin vatanperver olduğunu iddia ediyorsun ama emin ol vahdettin, bir ''Fatih,Kanuni,Osman Gazi yada Yavuz Sultan Selim'' değil..İyiye iyi kötüye kötü, vahdettin kendi canını kurtarmak için, padişah ve halife olduğunu hiçe sayarak kendini ingilizlerin kucağına bırakmıştır..İstediğimiz kadar kafa yorsak da,dibine kadar araştırsak da bu böyle, şerefli bir padişah ölümü pahasına devletini bırakıp kaçmazdı..

@adolf2 sonuçta anlatabildiğin karşındakinin anladığı kadardır değil mi. bu kadar anlamışsın demek ki yazık. eleştirmiyorum sadece iyi ki başıma gelmemiş diye şükür ediyorum.

@adolf2 arkadaşlar bunu tartışmak için resmi kaynaklı veya sağlam veriler olmalıdır. bu konuda herkes farklı yazar, farklı çizer... ondan dolayı sağlam bir kaynak olmadıkça tartışmanın manası yok. sadece atatürk'ün yazdıklarıyla biriye varılmaz